O'rtoq “O'zbekfilm”, bo'lar ekan-ku!

Yoki “Ulug' Amir va Donna Mariya” badiiy filmi namoyishidan keyingi o'ylar

“Ulug' Amir va Donna Mariya” kinosining afishasi O'zbekiston Milliy kino san'ati saroyining yo'lagida uzoq qishdan beri osig'liq turar edi. Ko'pchilik qatori bu kinoning namoyishi allaqachon o'tib ketgan bo'lsa kerak, degan o'yda edim. Yaqinda — 20 avgust kuni “Renessans” kino uyida o'tgan taqdimotdan so'ng buning sababini tushundim: O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024 yil 5 iyunda qabul qilingan “Kinematografiya sohasini yanada rivojlantirish hamda mamlakatimiz tarixiga bag'ishlangan filmlar turkumini yaratishga doir chora-tadbirlar to'g'risida”gi qarorida 2024-2027 yillar davomida badiiy, badiiy-publitsistik, qisqa metrajli, hujjatli, animatsion filmlar va seriallardan iborat jami 54 ta kinoasar yaratish belgilangan. Bu yo'nalishda ma'lum ishlar amalga oshirildi. “Ulug' Amir va Donna Mariya” badiiy filmi ana shu “Tirik tarix” loyihasidagi izlanishlarning navbatdagisi bo'lib, takror-takror mutaxassislar va soha namoyandalari ko'rigidan o'tkazib olingandan so'ng jamoatchilik e'tiboriga havola etilgan ekan.

Bizningcha film premyerasidan chiqib, tomoshabinlar bitta xulosaga keldi:

BO'LAR EKAN!

QO'LIMIZDAN KELAR EKAN-KU!

Ochig'i, kino san'ati sohasida oddiy tomoshabin, ayniqsa, modernizm va intellektual san'atga doir bahslarning chekkadagi muxlisiman, xolos. Shunday bo'lsa ham “Ulug' Amir va Donna Mariya” badiiy filmini “aqlli kino” yo'nalishidagi izlanishlarning go'zal namunasi sifatida qabul qildim.

Bu kino zamonlarni zamonlarga, makonlarni makonlarga bog'laydi.

Odam o'lganidan keyin, ko'p-ko'p yillar o'tib, “qayta tiriladi”, degan gapni, afsonani eshitgansiz.

Movarounnahr hukmdori Amir Temur va turk sultoni Yildirim Boyazid o'rtasida kechgan tarixiy “Anqara urushi” davrining qahramoni bo'lgan olis Mojariston malikasi Donna Mariya bizning zamonimizda yashab, kino ijodkorlarining hukmi bilan shartli ravishda shonli kechmishiga tez-tez qaytib — safar qilib turadi. Kino syujeti mana shu voqelik, rivoyat asosida kechadi.

Amir Temurga “Evropa xaloskori” unvonini taqdim etgan “Anqara jangi” badiiy film syujetining o'q ildizini tashkil etsa ham, biz o'rganib qolganimizning aksi o'laroq, kino ijodkorlari bu jang tafsilotiga berilmay, umuman, o'zbek kinosida yangilik bo'lgan o'zgacha uslubni tanlaydilar.

Qisqa qilib aytganda, saraton kasali bilan og'rigan vengriyalik Donna Mariya Istanbulda yaponiyalik onkolog-professor Kengu Said bilan uchrashib qoladi va Tokioda dardini davolatib, ruhiy yetaklov yo'rig'ida Samarqandga — Amir Temur xilxonasining ziyoratiga keladi. Tarixiy paradoksni qarangki, shu kunlarda yaponiyalik onkolog-professor ham otasi bilan O'zbekistonga kelgan bo'ladi. Professorning otasi Ikkinchi jahon urushida asirga tushib, bir muddat O'zbekistonda tutqunlikda yashagan. Shuning uchun u O'zbekistondagi yapon asirlari qabristonini ziyorat qilishni niyat qilgan edi. Avval Toshkent va Farg'onada bo'lishadi. Samarqanddagi yapon asirlari mozorini ziyorat qilishga kelishganida yana Donna Mariya bilan uchrashib qoladilar.

“Donna Mariya Amir Temur qabrini ziyorat qilishi asnosida sehrli ravishda saraton dardidan tamoman forig' bo'lib, uni butun film davomida izlab, so'roqlab turgan sevgilisi bilan birga bo'ladi. Kino syujeti ana shu timsoliy ishoratlar bilan yo'g'rilgan. Lekin ularning asosida tarixiy haqiqat borligini hammamiz yaxshi bilamiz.

Masalan, Amir Temurning Andalusiyadagi elchisi Muhammad Keshiy — tarixiy shaxs. Uning Donna Mariya bilan ispan tilidagi suhbati kino kompozitsiyasida muhim ahamiyatga ega. Kino ijodkorlari olis o'tmish va bugungi kunga parallel ravishda qaytib turish jarayonida bunday tarixiy faktlardan muvaffaqiyatli foydalanishgan.

Film O'zbekiston Kinematografiya agentligi buyurtmasi bilan “O'zbekfilm” DUK va Turkiya davlatining “Kanguru” kompaniyasi hamkorligida yaratilgan.

Kino ijodkorlari zamonaviy kino industriyasining eng so'nggi yutuqlaridan juda omilkorlik bilan foydalanishgan. Voqealarning qadimiy muhtasham saroylardan zamonaviy qasrlarga ko'chishi va aksincha, bugundan o'tmishga qaytib turishi sehrli ravishda tomoshabinni o'ziga maftun etadi, cheksiz hayratlar dunyosiga olib ketadi.

Donna Mariya rolini o'ynagan braziliyalik aktrisa Jessika Mey o'ziga xos mahorat dovonini tiklagan. Taqdimot so'ngida uning turk tilidagi latofatli chiqishi yana bir bor tomoshabinlar olqishiga sazovor bo'ldi.

Jo'rabek Arziyev, Elbek Fayziyev, Osiyo Abdullayeva kabi o'zbek aktyorlarining turk, yapon, ispan va ingliz hamkasblari bilan samarali hamkorligi filmning muvaffaqiyatini ta'minlagan.

Kinoga yuklangan g'oya zamirida o'zbek-turkiy zamin qadimda dono Sharq bilan sarkash Ovro'pani birlashtirgan bo'lsa, endilikda ham O'zbekiston Sharq va G'arbni bog'lovchi ko'prik bo'lib qolaveradi, degan ishora bor.

Ulug' Amir qo'shinlarining Anqara jangi oldidan saflanishi manzarasi, ayniqsa, qalqon marshi o'zbek kino san'atida muhim yangilik hisoblanadi.

Lekin shu yerda bir e'tirozimiz bor:

Amir Temur na'ra tortib jangga kirganida, safdoshlari ruhlanib, g'animlari titroqqa tushgani haqida tarixiy bitiklarni ko'p o'qiganmiz.

Kinomizda esa, ulug' sarkardaning jang yakunidagi monologi ozodbekcha mayin qo'shiqqa o'xshaydi. Shu yerda rahmatli Shukur Burhonning “Qirol Lir”dagi hayqirig'i yetishmaganday…

Va yana buyuk saltanat hukmdorining turk sultoni haramidagi barcha yevropalik kanizaklarni ozod etib, o'z yurtiga ketishga izn berish haqidagi farmoni oliyni yonidan chiqarib, o'z qo'li bilan jangda qatnashgan Donna Mariyaga taqdim etishi salgina erish tuyuldi. Bu mulohazalarimizni kinoni suratga olgan rejissyorlar, mutaxassislar o'ylab ko'rishar.

Shunga qaramay, film ijodkorlari — ssenariy muallifi taniqli adib Xayriddin Sulton, badiiy muharrir Jahongir Qosimov, postanovkachi rejissyor Yolqin To'ychiyev, ijrochi prodyuser Vulkan Ongi va boshqalar o'z maqsadlariga erishgan deb ayta olamiz.

Endi bu film mamlakatimiz ekranlarida namoyish etiladi. Jahon kino san'ati maydonlariga chiqib boradi. Xalqimizning qadimiy davlatchilik tarixi, boy madaniyatimiz, azaliy qadriyatlarimiz va an'analarimiz, dunyo tamadduni rivojiga katta hissa qo'shgan ulug' ajdodlarimizning hayoti va ijodini jahonga tanitishda munosib rol o'ynaydi.

Chunki komil ishonch bilan aytish mumkinki, yangicha g'oya, talqin asosida yaratilgan ushbu film shunga arziydi. Asar ssenariysi mahorat bilan yozilgan. Undagi har bir so'z, diolog qalbga yetib borar darajada.

Demak, o'zbek kino ijodkorlarini yuqori saviyadagi asar bilan qutlashga haqlimiz. Mashhur shoir yozganidek, “O'rtoq “O'zbekfilm” bo'lar ekan-ku!”

Abduxoliq ABDURAZZOQOV,

O'zbekistonda xizmat

ko'rsatgan jurnalist.