Ilmu hunar — gavhar ila zar…
Xabaringiz bo'lsa, 2025 yil 19-21 sentyabr kunlari Qo'qon shahrida III Xalqaro hunarmandchilik festivali, Rishtonda esa II Xalqaro kulolchilik forumi bo'lib o'tadi.
Ma'lumotlarga ko'ra, ushbu yirik tadbirlarda dunyoning 70 davlatidan 278 nafar xorijiy mehmon qatnashishi rejalashtirilgan. Shulardan 232 nafari festivalda ishtirok etadi. Ular orasida 155 nafar hunarmand, 14 nafar ma'ruzachi, 35 nafar rasmiy mehmon va 28 nafar ommaviy axborot vositalari vakillari bor.
— Bu yilgi festivalning avvalgi festivallardan farqi, o'rni va ahamiyati beqiyos, – dedi biz bilan suhbatda Qo'qon shahar hokimligi axborot xizmati rahbari Ulug'bek Norboyev. — Gap shundaki, Respublika “Hunarmand” uyushmasi tashabbusi bilan bu yil ilk bor xalqaro toifadagi savdo agentlari, brendlashtirish sohasidagi jahon ekspertlari, Parijdagi taniqli feshn mutaxassislari, elektron tijorat (e-commerce) bo'yicha mutaxassislar, xalqaro ansambllar va Santa-Fe Xalqaro xalq ommaviy san'ati yarmarkasi (IFAM) ijrochi direktori taklif etilgan. Festival doirasida xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlar o'tkazilishi ko'zda tutilgan. 19-20 sentyabr kunlari Qo'qon shahar musiqali drama teatrida “Hunarmandchilik va xalq amaliy san'atini rivojlantirish istiqbollari” haqida, 20 sentyabr kuni esa Rishton tumanidagi Xalqaro kulollar markazida “An'anaviy kulolchilikni saqlash va rivojlantirish: muammo va yechimlar” mavzularida ilmiy-amaliy konferensiyalar bo'lib o'tadi.
Shuningdek, tajribali hunarmand-ustalar va mashhur kulollar ishtirokida ilmiy-amaliy mashg'ulotlar, “master klass” ya'ni mahorat darslari o'tkaziladi. Yosh kulollar uchun ijodiy uchrashuvlar tashkil etiladi.
Xalqaro hunarmandlar festivali g'olibiga qimmatbaho esdalik sovg'alari va 7000 (etti ming) AQSh dollari miqdorida pul mukofoti beriladi.
Aytish joizki, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 1 noyabrdagi “Xalqaro hunarmandchilik festivalini o'tkazish haqida”gi qaroriga muvofiq, aynan Qo'qon shahrida har ikki yilda bir marotaba Xalqaro hunarmandchilik festivalining o'tkazilishi bejiz emas. Qadim-qadimdan dovrug'i yetti iqlimga yetgan, “Xo'qandi Latif” (“Latif shahar”) deya yuksak sifat-maqom berilgan, ko'hna va hamisha navqiron Qo'qonda azal-azaldan hunarmandchilik rivojlangan. Taniqli tarixchi olim, Qo'qon davlat muzey-qo'riqxonasi ilmiy xodimi Yahyoxon aka Dadaboyev (Muhammad Yahyoxon Xo'qandiy)ning ta'kidlashicha, shahar Buyuk ipak yo'li chorrahasida joylashganligi bois bu yerlarda qadimgi zamonlardan to XX asr boshlarigacha ishlab chiqarish bilan bog'liq 410 ta: savdo, maishiy xizmat va umumiy ovqatlanish bilan bog'liq 200 ga yaqin: madaniy-ma'rifiy xizmat ko'rsatish bo'yicha 100dan ziyod, jami 710 xil kasb-hunar mavjud bo'lgan.
— Diqqatga sazovor tomoni shundaki, – dedi Yahyoxon aka Dadaboyev. — Qo'qon xonliklari davrida (1709-1876) ayrim xonlar, hukmdorlar saltanat ishlaridan bo'sh vaqtlarida hunarmandchilik ishlari bilan ham shug'ullanishgan. Jumladan, Qo'qon xoni Abdulkarimbiy cho'bkorlik, ya'ni yog'ochdan turli xil buyumlar: juva, qoshiq, cho'mich, bolalar uchun hushtak, surnaycha yasash bilan shug'ullangan. Norbo'taxon muqovasozlik, sahhoflik qilgan. Olimxon o'q-yoy va sopqon yasashga usta bo'lgan. Muhammad Alixon kandakorlik, zargarlik, kamongarlik, o'qchilik, yog'och o'ymakorligi, pichoqchilik kabi jami 18 ta hunarni egallagan. So'nggi xon — Xudoyorxon esa bolaligida loydan parsildoq yasab, o'yin o'ynashni xush ko'rgan ekan. U yoshligida kulolga shogird tushib, kulolchilik san'atini puxta egallagan. Ovchilik va sinchilik (ot bo'yicha mutaxassis) sohalarida ham benazir bo'lgan.
— Rahmat sizga, Yahyoxon aka! Mana, Qo'qon xonlari bilan ham tanishtirdingiz. Eshitdik, bildik, Xo'qandi latifda 19 ta xon o'tgan ekan. Ularning ayrimlari saltanat ishlaridan bo'sh vaqtlarida hunarmandchilik bilan shug'ullanganligining o'zi juda qiziq ma'lumot. Qoyil qolish kerak, nima dedingiz?
— To'g'ri, shunday.
— Hozirgi “xonlar”, “xoqonlar”-chi? Hozirgilar ham davlat ishlaridan bo'sh vaqtlarida birorta kasb-hunar bilan shug'ullanarmikan? (Yarim hazil, yarim chin).
Suhbatdoshim miyig'ida kulib qo'ydi.
Hazil-huzul o'z yo'liga. Mavzuga qaytamiz.
— Siz Qo'qon tarixini besh qo'lday yaxshi bilasiz, Yahyoxon aka. Bunga shak-shubha yo'q! Bu qutlug' zaminda ne-ne ulug' zotlar, xonlar, beklar, amaldorlar, olimu ulamolar, fozilu fuzalolar, shoiru yozuvchilar va ne-ne hunarmand-ustalaru, ne-ne kulollar yashab o'tmagan, deysiz. Ayting-chi, Xo'qandi latif hunarmandchiligining bugungi ahvoli qanday? Ustoz-shogird an'analari davom etyaptimi?
— Men sizga aytsam, bugungi kunda yer yuzida rasman “Hunarmandlar shahri” maqomini olgan 27 ta shahar bor, – dedi Yahyoxon aka Dadaboyev. — Shulardan biri Xo'qandi latif hisoblanadi. Qo'qonliklar o'zlarining go'zal, latif va betakror shahri muazzamlari bilan, mehnatkash, mehmondo'st, xushfe'l, mard va oliyjanob odamlari bilan haqli ravishda faxrlanadilar. Tadbirkorlik, ishbilarmonlik, xususan, hunarmandchilik qo'qonliklarning qon-qoniga singib ketgan, desak, aslo mubolag'a bo'lmas. Bu borada amalga oshirilayotgan ishlar ko'lami tobora kengayib, yuksalib bormoqda. Ustoz-shogird an'analari davom etmoqda. Zero, bu yorug' dunyoda ilm-fan, ilmu hunar bor ekan, ustoz-shogird an'analari abad ul-abad davom etaveradi. Axir ilmu hunar — gavhar ila zar, deganlar…
Qurbon Ali TO'RAQULOV,
jurnalist