YaNGI QONUN — YaNGI IMKONIYaTLAR

Endi fuqarolar va yuridik shaxslar tegishli huquqlari buzilganligi yuzasidan Konstitutsiyaviy sudga shikoyat bilan murojaat qilishi mumkin

Har bir inson kelajakka umid bilan yashaydi. O'zi yashayotgan jamiyatning, davlatning huquqiy poydevorini mustahkam qurishga harakat qiladi.

O'zbekiston Respublikasi mustaqilligining birinchi kunlaridan mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish, shuningdek, qonun ustuvorligini ta'minlashga muhim vazifa sifatida qarab kelinmoqda.Bu borada ayniqsa, davlat hokimiyatining mustaqil tarmog'i bo'lgan sud tizimining o'rni va ahamiyatini yanada oshirish, inson huquq va erkinliklarini ta'minlash borasida ulkan ishlar amalga oshirilib kelinmoqda.

Mamlakatda Konstitutsiya va qonun ustuvorligining qaror topishi, huquqiy davlat asoslarining mutahkamlanishi, konstitu­siyaviy qonuniylik ta'minlanishi uchun Konstitutsiyaning barqarorligi, uning normalariga og'ishmay rioya qilinishi muhim ahamiyatga ega.

Bu ko'p jihatdan Konstitutsiyaviy sud tomonidan konstitutsiyaviy nazorat faoliyatining amalga oshirilishi bilan bog'liqdir.

So'nggi yillarda olib borilayotgan keng ko'lamli islohotlar natijasida mamlakatimizda sud hokimiyati mus­taqilligini ta'minlash borasida sezilarli o'zgarishlar amalga oshirilmoqda. Sud hokimiyati eski davrdagi jazolovchi organdan inson huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilishi lozim bo'lgan, jamiyatda adolat tamoyilining qaror topishida nafaqat qonun hujjatlari targ'ibotini, davlat hokimiyatining mustaqil tarmog'i sifatida faoliyat yuritmoqda.

Ta'kidlash joizki, dunyo hamjamiyati tomonidan keng e'tirof etilayotgan Yangi O'zbekistonda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan fuqarolarning odil sudlovga ishonchi ortishiga erishish, sud hokimiyatining amalda mustaqilligini ta'minlash, inson huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish borasida islohotlarning yangi davriga asos solindi.

Bunda 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivoj­lantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi mamlakatimiz sud-huquq tizimini isloh qilishda muhim asos bo'lib xizmat qilayotganligini alohida qayd etish joiz.

2021 yilning 27 aprel kuni davlatimiz rahbari tomonidan “O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi to'g'risida”gi yangi Kons­titutsiyaviy qonunning imzolanishi va kuchga kirishi bilan O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi faoliyatida yangi davr boshlandi, desak mubolag'a bo'lmaydi.

Davlatimiz rahbarining O'zbekiston Respublikasi Konstitu­siyasi qabul qilinganining 27 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimdagi “Konstitutsiya va qonun ustuvorligi – huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining eng muhim mezonidir” ma'ruzasida ta'kilanganidek, “Mamlakatimizda demokratik huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish uchun biz hayotimizning barcha jabhalarida konstitutsiyaviy nazoratni kuchaytirishimiz zarur.

Bu esa pirovard natijada inson huquq va erkinliklarini, uning sha'ni, qadr-qimmati, mol-mulkining daxlsizligini saqlash, fuqarolarning mehnat qilish, ta'lim olish, tibbiy yordamdan foydalanish kabi eng asosiy huquqlarini to'la ta'minlash imkonini beradi”. Ushbu vazifalar “O'zbekiston Respublikasining Konstitu­siyaviy sudi to'g'risida”gi yangi Konstitutsiyaviy qonunini ishlab chiqish va qabul qilinishida muhim omil bo'ldi.

“O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi to'g'risida”gi Konstitutsiyaviy qonun 101 moddani o'z ichiga olgan o'n uchta bobdan iborat. Taqqoslash uchun: avvalgi Qonun – 5 bob, 45 moddadan iborat edi. Bu, avvalo, mazkur organ faoliyatining kengayishi bilan bog'liqdir.

Yangi qonun Konstitutsiyaviy sud faoliyatining samaradorligini va nufuzini oshirish, mustaqilligini yanada mustahkamlash, vakolatlarini kengaytirish, uni shakllantirish tartibini yanada demokratlashtirish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kengaytirishga xizmat qiladi.

Qonunda Konstitutsiyaviy sudda ish yuritishning barcha protsessual bosqichlari, ya'ni murojaatlarni dastlabki tarzda ko'rib chiqish va o'rganish, ishni ko'rish uchun qabul qilish, sud ishlarini yuritish ishtirokchilari hamda ularning huquq va majburiyatlari, sud muhokamasi, sudning qarorlari, sud majlisining bayonnomasi va boshqa harakatlarni belgilangani mazkur organning faoliyat ko'lami va nufuzini yanada oshirishi shubhasiz.

Shuningdek, Konstitutsiyaviy sudga masala kiritish huquqiga ega bo'lgan sub'yektlar doirasi mamlakatimizda inson huquq va erkinliklarini himoya qiluvchi tashkilotlar — Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasining Milliy markazi, O'zbekiston Respub­likasi Prezidenti huzuridagi Tadbirkorlik sub'yektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakil (Biznes ombudsman), O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo'yicha vakili (Ombudsman) o'rinbosari – Bola huquqlari bo'yicha vakil hisobiga yanada kengaydi.

Konstitutsiyaviy qonunning asosiy yangiliklaridan biri – fuqarolar va yuridik shaxslarga muayyan ishda qo'llangan qonunga binoan ularning konstitutsiyaviy huquqlari buzilganligi yuzasidan shikoyat bilan Konstitutsiyaviy sudga murojaat qilish huquqi berildi. Ushbu mexanizmni joriy etish Konstitutsiyaning 44-moddasida mustahkamlab qo'yilgan har bir shaxsga o'z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilishni ishonchli kafolatlashga xizmat qiladi. Agar qonun fuqarolar va yuridik shaxslarning konstitutsiyaviy huquqlari va erkinliklarini buzayotgan bo'lsa, O'zbekiston Respublikasining Kons­titutsiyasiga muvofiq kelmasa hamda sudda ko'rilishi tugallangan muayyan ishda qo'llanilgan bo'lsa va sudda himoya qilishning barcha boshqa vositalaridan foydalanib bo'lingan bo'lsa, fuqarolar va yuridik shaxslar qonunning Konstitutsiyaga muvofiqligini tekshirish to'g'risidagi shikoyat bilan Konstitutsiyaviy sudga murojaat etishga haqlidir.

Ta'kidlash joizki, avval fuqarolar va yuridik shaxslarga bunday huquq berilmagan edi. “O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi to'g'risida”gi yangi Konstitutsiyaviy qonunning qabul qilinishi inson huquqlarini himoya qilish tizimida Konstitutsiyaviy sudning rolini yanada oshirish, uning faoliyatini takomillashtirish, fuqarolar va yuridik shaxslarning konstitutsiyaviy huquqlarini ishonchli himoya qilish, konstitutsiyaviy qonuniylikni mus­tahkamlash, Konstitutsiya va qonun ustuvorligini ta'minlashga xizmat qiladi.

Saodat MUHAMEDOVA,

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining eksperti.