Matbuot hech qachon yopilmaydi

Ha, shunday. Matbuot hech qachon yopilmaydi. Chunki erkinlik, so'z erkinligi yurtimizga qaytgani, endi ortga chekinilmasligini davlatimiz rahbari juda ko'p bora ta'kidlab keladilar. Bu esa OAVda mehnat qilayotgan jurnalistlarning ishonchini yanada mustahkamlamoqda.

Xususan, Prezident Shavkat Mirziyoyev yaqinda Qashqadaryo viloyatiga qilgan safari davomida Qarshi shahridagi Yangi Batosh mahallasida joylashgan 71-o'rta maktabda bir guruh o'qituvchilar, faxriylar bilan suhbatlashib, yana so'z erkinligi va ochiqlik masalasida fikr bildirdi. Bu ko'plab internet nashrlarida o'sha kunning o'zidayoq e'lon qilindi.

“Yopiq davlat bo'lib, ommaviy axborot vositalarini qo'llab-quvvatlamaganimiz uchun xalqning ovozini eshitmadik.”

“Erkinlik nafasi yoqadimi? Menga yoqadi.”

“…Yana oldingidek, prokuror, SNB (MXX. Tahririyat), tekshiruvchi bo'laversinmi? Biz niyatimizga yetdikmi? Birimiz ikki bo'ldimi?”

“Shuning uchun, erkinlik nafasini, ommaviy axborot vositalarini do'st bilamiz. Gapirsin, adolatni gapirsin. Tanqid qilsin, to'g'ri tanqid bo'lsin. Shu qishloqqa, maktabga, ta'limga foydasi bo'lsa, nur ustiga nur.”

“Men har kuni o'qiyman, internetni ham o'qiyman. Kim qanday gapirganini vaqtim boricha, qo'limga qalam olib, o'zimga yozib olaman. Baribir 10 ta fikr­dan 9 tasi to'g'ri bo'lib chiqadi. Bu to'g'ri yo'nalishmi? Agar bizda (OAV) yopiq bo'lsa, sizlarni ham hech kim eshitmaydi.”

Prezidentimizning bunday ochiq va samimiy fikrlari albatta, barcha matbuot vakillarini ham ruhlantirdi, desak xato bo'lmaydi. Lekin sir emas bugun matbuot nashrlari, xususan, bosma nashrlar taqdiri, ahvoli ko'ngildagidek emas. Ming mashaqqat bilan chop etilayotgan nashrlar juda tor doiradagi odamlarga yetib borayotgani ham sir emas. Ma'naviyat sarchashmalari bo'lgan gazeta va jurnallardan odamlar kun sayin uzoqlashib bormoqda. Buning sababi nimada, chindan ham bosma nashrlarni xalq o'qishni istamayaptimi? Yoki bu nashrlarda odamlarni qiziqtiradigan mavzular yoritilmayaptimi?

Albatta, bu savollarga birdaniga javob berish oson emas. Lekin juda kerak. Shuni ishonch bilan aytish mumkinki, bugun matbuot nashrlarining o'rni, ahamiyati yo'qolgan emas. Zero, internet tarmoqlari keng rivoj topgan qator ilg'or mamlakatlarda ham 100 minglab nusxada gazeta va jurnallar chop etilayotgani bejiz emas.

Xo'sh, unda masala nimada?

Ko'p yillik kuzatuvlarimiz, matbuot nashrlarida faoliyatimiz davomida ishonch hosil qilgan ayrim masalalar borki, ular bugun o'zining yechimini kutmoqda. Katta yig'ishlardan birida Prezidentimiz “Bolalarimizni telefon tarbiyalayapti”, deya kuyunchaklik bilan fikr bildirgan edi. Chindan ham shunday. Bugun hatto 1-sinf o'quvchisining qo'lida ham “G'uncha” emas, balki shapaloqdek telefon.

Ha, telefon ham kerak. Internet ham. Ammo farzandlarimizning bilim, axborot, ma'naviy boylik oladigan bor manbasi faqat elektron qurilmalardan ham iborat bo'lmasligi kerak-da. Nima uchun deysizmi?

Birinchidan, telefon yoki internet tarmoqlari faqatgina kerakli ma'lumotlar, tasvirlar emas, balki buzg'unchi va tarbiyaga yod narsalar bilan to'lib –toshgan “quti” ekanligi sir emas.

Ikkinchidan, kun davomida telefon va internetga mukkasidan ketish nafaqat ma'naviy, balki tibbiy jihatdan ham zararli ekanligini mutaxassislar bejiz aytishmayapti.

Shunday ekan, farzandlarimizni albatta, bosma nashrlarga, ularning sevimli “G'uncha”, “Tong yulduzi”, “Gulxan”, “Klass” singari nashrlarga qaytarishimiz zarur. Qachonki ana shu nashrlarni o'qib, o'rganib katta bo'lgan bolalar kelajakda ham ya'ni voyaga yetganlarida ham nafaqat gazeta-jurnallarni, balki kitoblarni ham o'qiydigan bo'lishadi.

Bugun-chi, yurtimizda 10 mingga yaqin maktablar bo'la turib, ularda bir necha millionlab bolalar ta'lim olishayotganiga qaramay, ana shu nashrlarning adadlari 2-3 mingdan oshmaydi. Demak, bu nashrlar hatto 1 ta maktabga bir nusxadan ham yetib bormayapti!

Nazarimizda, matbuotdan yoshlarning uzoqlashib ketishiga ana shu narsa sabab bo'lmoqda. Shu bois, ayrim taklif va mulohazalarimizni qayta-qayta o'rtaga tashlashdan erinmaymiz.

1. Bugungi kunda aksariyat bosma nashrlarning adadi, joylarga yetib borishi, yetkazib berilishida juda katta muammolar mavjud. Buning sababi keyingi 20-25 yil davomida bosma nashrlarga obuna uyushtirish masalasida yechim topilmadi.

Yuqorida aytilganiday, o'rta maktablarda bolalar nashrlariga o'quvchilarni obuna qilish mutlaqo izdan chiqdi. Mustaqilligimizdan oldin “G'uncha”, “Tong yulduzi”, “Gulxan” kabi nashrlar 100-200 ming nusxadan ziyod chop etilgan bo'lsa, ularning bugungi tiraji 1,5-2 ming nusxaga tushib qolgan. Bolalarning qo'lini esa ma'naviyat bulog'i bo'lgan nashrlar emas, telefonlar egalladi. 25-30 yil davomida esa matbuot nashrlarini o'qish, sevish immunitetidan mosuvo avlod paydo bo'ldi.

Echimi: maktablarimizda bugun 5 milliondan ziyod o'quvchilar ta'lim olmoqda. Har bitta sinfga kamida bolalar nashrlari yoshiga qarab 5 nusxadan obuna qilishni yo'lga qo'yish lozim. Shunda ushbu nashrlarning yillik obuna narxlari hozirgiga nisbatan kamida 10 baravar arzonlashadi. Ya'ni juda arzimas narxda bo'ladi. Hech kim og'rinmay farzandini ularga obuna qiladi.

2. Respublika nashrlarining aksariyati bugungi kunda 3-5 ming adadda chop etilmoqda. Bu esa mamlakatimizdagi sanoqli tashkilot va korxonalargagina gazeta va jurnallar majburlikdan yetib borayotganini bildiradi. Millionlab odamlar, 5,5 milliondan ziyod xonadonlarga gazeta-jurnallar deyarli yetib bormayapti. Oddiy odamlar gazeta-jurnal o'qish imkoniyatiga ega emas. Hatto, butun boshli mahalla, qish­loqlardagi 1000ta xonadon o'rganib ko'rilganda, ularning hech biriga 1 nusxa ham biror nomdagi gazeta-jurnal yetib bormayotganini ko'rish mumkin.

Sababi: nashrlarning bugun o'rtacha obuna bahosi 500 ming so'mdan 900 ming so'mgacha. Bu narxga esa odamlarning obuna bo'lish istagi bo'lsa-da, iqtisodiy imkoniyati yetmaydi.

Echimi: yurtimizdagi barcha xonadonlar xohishlariga ko'ra, o'zlari istagan nashrlarga mahallalar orqali obuna bo'lishlarini ya'ni “Ma'naviyat savatchasi” tashkil etilib, unda mamlakatimiz siyosatini, madaniyatini targ'ib-tashviq qiladigan hamda adabiy-badiiy nashrlar ro'yxati shakl­lantirilishi zarur. Shunda ushbu nashrlarning adadlari bir necha yuz ming nusxaga oshib, obuna narxlari ham 40-50 ming so'mni tashkil qilgan bo'lar edi.

“Har bir xonadonga — gazeta va jurnal” loyihasiga Mahalla va oilani qo'llab-quvvatlash vazirligi, Prezident Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, Ma'naviyat va ma'rifat markazi hamda O'zbekis­ton Jurnalistlar uyushmasi mas'ul bo'lsa, maqsadga molik bo'lar edi.

3. Mahalla va oilani qo'llab-quvvatlash, Maktabgacha va maktab ta'limi, Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi, boshqa tegishli vazirlik va idoralar, mahalliy hokimliklar bilan birgalikda OAVni rivojlantirish bo'yicha maxsus das­tur, yo'l xaritasi ishlab chiqilishi maqsadga muvofiq bo'lar edi.
4. Turli vazirlik va idoralar, katta-kichik tashkilot va korxonalar tasarrufidagi gazeta-jurnallarni monitoringdan o'tkazish — davr talabi. Chunki aytaylik, Oliy sud — o'z gazeta-jurnallariga, Adliya vazirligi va boshqa vazirliklar, Bosh prokuratura, qo'mita va agentliklar, turli boshqa tashkilotlar, yirik korxonalar va ularning quyi tizimlaridagi boshqarmalari ham “o'z gazeta va jurnallarni” ochib olishib, faqatgina “o'zining” nashrlariga obuna uyushtirish bilan banddirlar.

O'ylab ko'ring, har bir vazirlik yoki qo'mita faqat o'z nashriga obuna bo'lsa, unda respublikaning asosiy nashrlariga kim va qachon obuna bo'ladi? Masalan, 1-2 yil avval “O'zbek ko'mir” AJ “Ko'mir” degan gazeta ochganini eshitgan edik. Juda g'alati, axir ko'mir qazuvchi insonlar mehnati, hayoti haqida faqat ularning o'z nashrlari yoritishi kerakmi? Va bu gazeta ushbu aksiyadorlik jamiyatiga nima beradi?

5. Bugun odamlar haqiqiy ma'noda ma'naviy-ma'rifiy vositalardan “uzulib” qolganligi sababli, o'zlarini turli ijtimoiy tarmoqlardan bahramand bo'lishga, negativ fikrlovchi, biryoqlama tafakkur qiluvchi toifalarga aylanib borishmoqda. Chunki ma'naviy bo'shliqni matbuot nashrlari emas, ijtimoiy tarmoqlar egallab bormoqda.

Taklif: mamlakatda Ma'naviyat va ma'rifat markaziga juda katta mab­lag'lar ajratilgan bo'lib, aslida ma'naviy bo'shliqni to'ldiruvchi matbuot nashrlarini obunasiga ma'lum darajada ko'mak berish vazifasi ana shu Markaz zimmasiga ham yuklansa, o'rinli bo'lmasmidi?

Matbuot nashrlarining o'rnini, nufuzini oshirish uchun u obunachilarga o'z vaqtida yetkazib berilishi esa — juda muhim masala. Hozir afsuski, nashrlar bir haftada ham obunachiga yetkazib berilmaydi. “O'zbekiston poch­tasi” va “Matbuot tarqatuvchi” AK tuzilmalari to'liq islohga muhtoj bo'lib qolgan.

Yana shunday taklif borki, bugun matbuotda e'lon qilinayotgan materiallarga e'tibor, javobgarlik, javob berish majburiyatini tiklash juda-juda zarur. Negaki, matbuot—davr ko'zgusi ekan, unda aks ettirilgan tanqidiy-tahliliy chiqish­larga munosabat bildirilishi, chora-tadbir ko'rilishi shart. Yo'qsa, qancha gapirilmasin, qancha muammolar, kamchiliklar olib chiqilmasin, bari daryoga otilgan toshday izsiz ketaveradi. Ming afsuski, bugun vazirlik va idoralar, hokimliklar OAVda e'lon qilingan materiallarga javob berishni “unutib” qo'yishgan. To'g'rirog'i, mutlaqo qiziqishmaydi ham, nima e'lon qilinayapti-yu, nimalar chop qilinyapti bilishmaydi ham.

Yuqoridagi mushohadalardan kelib chiqib, mamlakatimizda Yurt egasi —Prezident matbuotni o'qiyotgan, internet tarmog'ini kuzatayotgan ekan, bundan barcha katta-kichik amaldorlar ham tegish­li xulosa, ibrat olishlariga umid qilishga haqlimiz.

A. PARDAYEV