Gullar chayonga aylanmasin
Shu kunlarda taniqli yozuvchi Xurshid Do'stmuhammadning “Chayongul” qissasini mutolaa qildim. Asarni o'qirkansiz, erkaklar yaramas, bezbet, “tepsa tebranmas” to'nkaday taassurot qoldiradi. Alamzada ayollar (gullar) esa chayonga aylanib borishi, “chayon”larning qo'lidan ko'p ish kelishi, ularni hech narsa to'xtatolmasligi tasvirlab berilganday. Shu jarayon hayajonimni oshirdi, jamiyatning bir erkagi sifatida g'ururimni oshirdi, oxir-oqibat, yorilishga, taassurotlarimni sizlar bilan baham ko'rishga chog'landim.
Asarning zanjiri tasodiflar asosida qurilgan. Ikki gul – Gulsum va Gulshod Chaman momoning bag'rida o'sgan. Ularning bog'boni – otasi yo'q. Biriga aka, biriga uka bo'lgan Yoqub esa o'qishdan, shahardan ortmadi, bog' bog'bonsiz qoldi. Qolaversa, bu beshafqat hayotning tasodiflari, asli achchiq qismatlari bor ekanki, ular insonning tinch hayotini alg'ov-dalg'ov qilarkan, borini yo'qqa chiqararkan. Asar “gul”lari ham ana shu qismat to'zonida qoldilar balki. Xullas, o'sha biz aytgan tasodif Gulshodni – balog'at yoshidagi, maktab bitiruvchisi bo'lgan qizni pomidor terish bahonasida soy bo'yiga, kimsasiz so'qmoqqa yetakladi. Zabardast, qoni qaynoq o'smir Ashurni ham o'sha soy bo'yi o'ziga chaqirgan edi. Ular tasodifning, yo'q, biz tasodif deydigan berahm qismatning qurbonlari edilar. Ashurni qismat irodasizlikka, nomardlikka, jirkanchlikka majbur qildi. Gulshod esa nomussizlik, sharmandalik tamg'asini bo'yniga oldi. O'sha soy bo'yida qizning nomusi yig'ladi… Bu voqeaga inson zotidan faqat Ashurning ukasi, aslida nima bo'layotganiga umuman tushunmagan go'dak Akbar guvoh bo'lgan. Hatto qizning sochidan yerga tortib, o'zicha akasini uning changalidan ozod qilmoqchi bo'lgandi. Uni ham bu yerga tasodif olib keldiyu Ashurning “yordamchi”siga aylantirdi-qo'ydi. Kim uchundir bu fojia emasdir, ammo voqea bu bilan tugamadi, oxiri nikoh bo'lgan kelishuv va va'dalar ham taqdirning allaqaysi shamolida uchdi-ketdi. Ashurning onasi “ko'chada nomusi buzilgan” qizni kelin qilishni xohlamadi (buzg'unchi o'z o'g'li bo'lsa-da). Ashur tog'asinikiga jo'natildi, otasi – Adham muallim betob bo'ldi, oila kenjasi Akbar esa har kuni maktabda akasining xatosi bo'lgan qizni ko'rishga, o'sha mudhish kunni eslashga, oilasining to'lamagan tovonini to'lashga majbur. Qiz ham har kuni Akbarni ko'rarkan, o'zining qora o'tmishi va qorong'u kelajagini o'ylab o'sal bo'ladi. Ikki tomonda ikki oila parokanda. Hammasiga aybdor – “taqdir”, hammasiga sababchi – tasodif! Ha… tasodif insonlar umrini yakunlashga, gullarni so'ldirishga qodir. Gulshod so'ldi. So'lmasligi, hali uzoq yashnashi mumkin edi, ammo, tasodif-da, yolg'iz ona g'aflatda qoldi. U hovlida zing'illab ishlab yurgan qizini ko'rib shod bo'ldi, dunyoga qaytdi, o'zini topdi, deya ko'ngilxotirjam qo'shnining to'yiga chiqdi. Shu payt tasodif govmish sigir shaklida Gulshodni og'ilxona tomon olib bordi. Gulning so'liq tanasini o'sha yerdan topishdi…
O'sha tasodif endi gullarning sardori – Gulgunning hayotiga rahna sola boshladi. Nomus dardi negadir ukani – Yoqubni esa qo'zg'atib ham qo'ymadi. Ashurni vijdon azobi qiynamadi. Jinoyat ishiga mas'ul prokuror ham qimir etmadi. Uningcha, hamma narsaga ayol zoti aybdor, ular o'z buzuqliklari bilan qolganlar hayotini ham buzadilar, ne-ne “mardlar” ayol makriga qurbon bo'lmaganmi?! Bor iztirobni chekkanlar esa Chaman va uning bag'ridagi Gulgun bo'ldi. Qasos o'tida to'rt tomon chopgan ham Gulgun bo'ldi. Bu yuguriklarning oxiri prokuror Zobitovdan “O'lgan o'ldi, u yog'iga tinch yashanglar-da endi” degan javobni olish bilan bitdi. Javoblar esa uning chayonga evrilishiga sabab bo'ldi. Gul chayon bo'ldi. Erkak zotiga, ha, benaf, befahm, berahm erkak zotiga qiron keltirmoqchi edi u chayon. Shu on ukasini topolmadi, yo'qsa uni ham bo'ynidan bo'g'ardi. Zanglagan pichoq esa Gulgunning qo'lida Adham domlanikiga bordi. Qo'lda pichoq, dilda alam va qasos olovi bilan bir mahalla oshgan bu qizni to'xtatgani odam topilmadi, zotan u kimdir to'xtatishini ich-ich xohlagan, birov “shoshma, qayt bu shashtingdan” deyishini kutgandi. Biz bot-bot takrorlayotgan shum tasodif bunga ham izn bermagandir. Qasoskorning qotilligi sodir bo'ldi. Gulgun hovliga kirdi, baqirdi, dod soldi, oldidan chiqqan birinchi erkak zotiga qo'lidagi pichoqni qayta-qayta sanchdi. Gulgunning alam pardasi qoplagan ko'zlari yo'lak qonga belangandagina ochilib, Akbarning jasadini bazo'r tanidi. Ashur emas, Akbar edi bu. Tasodif Akbarni Gulgunning ko'ziga Ashur qilib ko'rsatdi.
Asarni o'qib tugatarkansiz, inson umri naqadar o'tkinchiligiga amin bo'lasiz. Tasodifdan boshlangan qora qismat ikki oilani to'zitib, ikki yosh jonning o'limiga sabab bo'ldi, axir. Aybsiz aybdorga aylangan (balki biroz aybdordir) Akbar ham erkak, ammo uni asardagi boshqa “erkaklar” bilan bir safda ko'rishni istamaysiz. Butun boshli erkaklar bir tomon, yosh bola Akbar va uning qalbidagi kechinmalar bir tomon. Yana bir xulosa shuki, mardlik, jasurlik, nomuslilik jins tanlamaydi. Asar real voqealarga asoslanib yozilgan, buni men yozuvchining o'zidan uchrashuvlarning birida eshitganman. U davrda ayollar, umuman qora xalq o'lib ketaverar, adolatsizlikka qarshi kurashguvchi chayonlar topilmas, bori bo'g'ilar, qamalar va otilar edi. Isyonkor ruh yo'q edi. Yozuvchi shuni ham uqtirmoqchi, tuzumning xalqqa keltirgan jafolarini ko'rsatmoqchi bo'lgandir. Hajman kichik, ma'nan ulkan bu asar meni yangi-yangi savollar girdobiga tashlayveradi. Har bir erkak shu qissani bir o'qisa, o'rnak olsa, deyman! Zero, o'zbekning gullari boshqa chayon bo'lmasin.
Muhammadali PO'LATOV
O'zbekiston Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti tashkil topganing besh yilligi munosabati bilan ushbu oliy o'quv dargohida tahsil olayotgan bir guruh talabalarning maqolalari — izlanish namunalaridan e'lon qilmoqdamiz. Ularni o'qib, tanishib yosh ijodkorlarning o'y-kechinmalari, til va uslubi, mahoratini baholash qiyin emas.
Qolaversa, ular misolida ertangi matbuotning egalarini tasavvur qilish, ularning tafakkur tarzini anglash imkoni ham mavjud.
Quyida bo'lajak jurnalistlar qalamga olgan lavhalar bilan tanishing:
Ayol faqat turmush qurish uchun yaratilganmi?
Hamon to'ylarimiz obro'imizmi?
“O'qimagan”larning “o'qigan” bolalari
Sahifani O'zJOKU o'qituvchisi O'ktam MIRZAYoROV tayyorladi.