Gazeta tarqatishda ham “MAHALLABAY” tizimi yo'lga qo'yilsa…
Gazeta o'qisak…
…Qishloqqa bordim. Ota hovlimizning kirish darvozasi eshigida pochta qutisi bor. Ukam o'shani olib tashlamoqchi bo'lib turgan ekan. Hovliqib so'radim:
— Nima qilyapsan?
— Shuni olib tashlamoqchiman!
— Nega?
— Baribir necha yillardan beri bu quti bo'sh turibdi-ku. Endi pochtachi gazeta-jurnallar olib kelmasa…
— Gazeta-jurnallar kelishi uchun ularga obuna bo'lish kerak. Obuna bo'lganmisan?
— Yo'q.
— Obuna bo'lmasang, kim olib keladi?
— E, obuna bo'lsak ham pochta olib kelmaydi…
— Ukajon, baribir teginma. Bu pochta qutisi menga bolaligimni eslatadi…
So'nggi yillarda Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev barcha sohalar rivoji uchun servis xizmatlarini yaxshilash lozimligini ta'kidlab kelmoqda. Servis xizmatlari insonning faqatgina maishiy, tibbiy, diniy ehtiyojlarini qondirish emas, odamlarning ma'naviy saviyasini yuksaltirishga yordam beradigan jarayonlarni vaqtida va sifatli amalga oshirish ham demakdir. Bu narsa xalqimizning ma'naviy dunyoqarashini yuksaltirish uchun xizmat qiladigan vaqtli gazeta-jurnallar obunasi va ularning joylarga yetib borishi uchun ham daxldordir. Bu esa ijtimoiy hayotning, ijtimoiy ongning yanada rivojiga xizmat qiladi. Qanday qilib?
Bugun vaqtli nashrlarga obuna masalasida ko'mak beruvchi “O'zbekiston pochtasi” aksiyadorlik jamiyati va uning hududiy bo'limlari, “Matbuot tarqatuvchi” aksiyadorlik kompaniyasi va umuman sohaga xizmat qiluvchi, ko'maklashuvchi tashkilotlarning bu borada aholiga xizmatlarini ijobiy deya olmaymiz. Ular faqatgina davlat tashkilotlari va korxonalarining vaqtli nashrlarga obuna bo'lishlarini tashkil etish bilan cheklanmoqda. Chunki ularning gazeta-jurnallarga obuna bo'lishlariga mablag' ajratilgan. Ko'rinadiki, biror muassasada ishlaydigan odamlargina vaqtli nashrlar haqida tushunchaga ega. Shunda ham faqat ish faoliyatiga oid gazeta-jurnallar atigi bir donadan bir necha o'nlab yoki yuzlab xodimlari bor muassasaga keladi. Ularni esa barcha xodimlar o'qishiga kafolat ham, imkoniyat ham yo'q.
Gazeta o'qitsak…
Bugun yurtimizda “Xonadonbay”, “Mahallabay”, “Temir daftar”, “Ayollar daftari” ishlash tizimlari Yurtboshimiz tomonidan alohida nazoratga olinganligi bejiz emas. Tasavvur qilaylik, chekka tuman va qishloqlarimiz mahallalarining bugungi qiyofasi zamonaviy shaharlar bilan taqqoslanmoqda. Biroq xonadonlar va mahallalarning obodligi inson ma'naviy qiyofasida ham aks etsa, nur ustiga nur bo'lardi.
Fuqarolar bilan suhbat jarayonida shu narsa oydinlashdiki, odamlar mutolaa qilishlari uchun gazeta-jurnallar kerak. Ular ijtimoiy tarmoqlardagi firibgarliklardan charchadi, kiberjinoyatlarga qarshi kurash choralarini topa olmay halak. Xalqimiz to'g'ri, aniq, ishonchli, tahliliy ma'lumotlarga, o'qishli nashrlarga chanqoq.
“Chunki odamlardagi yangilik, tahliliy ma'lumot, real voqealarga bo'lgan ehtiyojni biz qondirmas ekanmiz, buni boshqalar qiladi. Bunga mutlaqo yo'l qo'yib bo'lmaydi”, — dedi muhtaram Prezidentimiz kuni kecha bo'lib o'tgan Xavfsizlik Kengashining kengaytirilgan yig'ilishida. Faqat buni to'g'ri tushuntirish lozim.
Shunday ekan, har bir mahallalarimizda vaqtli nashrlar savdosi bilan shug'ullanadigan yengil konstruksiyali “Matbuot” do'konlarini yo'lga qo'yish maqsadga muvofiq bo'lar edi. Bu do'konlarni soliqdan ozod etib, aholi o'qishi muhim bo'lgan respublika va mahalliy nashrlarni arzon narxlarda xonadonbay yetkazib berish sharti bilan kelishuv asosida ish bilan ta'minlash mumkin emasmi? Masalan, haftada bir marta chop etiladigan “Yangi Sirdaryo” gazetasining 2024 yil uchun yillik obuna bahosi 603 000 so'mni tashkil etadi. Buni 52 haftaga bo'lsak, 11 596 so'm 15 tiyinga to'g'ri keladi. Mahallalarda tashkil etiladigan “Matbuot” do'konlarida gazeta fuqarolarga erkin narxda, aytaylik, o'rtacha 5-6 ming so'mdan sotilishi maqsadga muvofiq bo'lur edi. Buni tajriba o'tkazish asnosida odamlarning gazetalar uchun yillik obunadan ko'ra, kundalik arzon narxda sotib olishi qulay bo'lgani uchun ham shunday yo'l tutilsa yaxshi bo'lardi. Faqat ularga gazetalarni o'z vaqtida, tizimli ravishda yetkazib berish choralarini ko'rish kerak. Odamlar gazetalarni arzon narxda sotib olishi natijasida ularning adadlari soni ortadi. Bu esa gazetalarning tannarxi yana tushishiga olib keladi. O'z navbatida bugungi kunda o'zi iqtisodiy tang ahvolga kelib qolgan tahririyatlar “Qo'shimcha qiymat solig'i”dan ozod qilinsa. Bu ham gazetalarning tannarxi yanada arzonlashuviga olib keladi. Bundan ham jamiyat, ham davlat manfaat topadi.
Gazeta o'qilsa…
Respublikamiz miqyosida bugungi kunda muassislari katta imkoniyatlarga ega, ya'ni puli bor tizimlarning nashrlari bo'lgan “Ishonch” 35 mingdan ziyod nusxada, “Postda” — “Na postu” gazetalari esa qariyb 50 ming adadda chop etilmoqda. Bunday gazetalar faqatgina soha vakillari uchun. Hatto hukumat gazetalariga ham bu nusxada obuna tashkil qilinmaydi. To'g'ri, yilning keyingi oylaridan bir kunda 50-60 ming nusxa tiraj qo'shiladigan holatlar ham bor. Ammo bu tizimli ravishda obuna ishlarining yo'lga qo'yilganini bildirmaydi.
Masalan, Qoraqalpog'iston Respublikasi va ayrim viloyatlar kesimida gazetalarning 2024 yil boshida quyidagi adadlarda nashr etilayotganiga e'tibor qarataylik:
“Erkin Qoraqalpog'iston” gazetasi — 899 nusxada ;
“Vesti Karakalpakstana” — 216 ;
“Qoraqalpog'iston madaniyati” — 1300;
“Yangi Sirdaryo” — 1500;
“Novaya Sыrdarya” — 500.
“Buxoronoma” va “Buxarskiy vestnik” gazetalarining dastlabki nashrlarida adadi ko'rsatilmaganligiga qaraganda, ko'z-ko'z qiladigan darajada emasligi aniq. Biz tahririyat bilan bog'lanmoqchi bo'ldik. Ammo telefon go'shagini hech kim ko'tarmadi.
O'ylab ko'raylik, aslida, 2 milliondan ortiq aholiga ega Qoraqalpog'iston Respublikasi uchun agarda obuna ko'rsatkichi o'rtacha 1 foizni tashkil etganida ham gazetalari 20 000 adadda chop etilishi kerak edi. Yoki qariyb bir million nafar aholi istiqomat qiladigan Sirdaryo viloyati xalqining 1 foizi gazetalar bilan ta'minlanganda ham yuqoridagidek achinarli raqam aks etmagan bo'lur edi. Yoki bugun 4 mingdan sal ziyod nusxada chiqayotgan “Hurriyat” gazetasini ham faqatgina o'zini ziyoli hisoblamish kishilar obuna bo'lgani taassuflanarlidir. Nahotki, mamlakat miqyosida 40-50 ming nafar gazeta o'qiydigan odam topilmasa?!
Bugun ming afsuslar bo'lsinki, millionlab xonadonlarga gazeta va jurnallar umuman bormayotganiga ancha yillar bo'ldi. Shu bois “pochta quti”lari ham osig'lik xonadonlar qolmadi hisob.
Nega deysizmi?
Albatta, bugun telefon, internet bor bo'lsa, “Gazeta nega kerak?” degan savollar o'rtaga tashlanganiga ajablanmasa ham bo'ladi. Shu o'rinda hazil bo'lsa-da, esga tushib ketadi. Hatto ba'zi bir o'zini psixolog, ruhshunos, artist deb ataguvchilar orasida “Er nimaga kerak?” deb turganda, bu gaplarga ham kulib qo'yishdan o'zga iloj yo'q, shekilli.
Endi so'zimizni jiddiy davom ettiradigan bo'lsak, 10 mingdan ziyod o'rta maktablarda ta'lim-tarbiya olayotgan o'quvchilarning to maktabni bitirib ketgunlaricha aqalli bir nusxa bolalar nashrlarini qo'liga ushlab ko'rmay, ta'lim dargohini tamomlab ketayotgani, ular kamolga yetayotgan xonadonlarga esa birorta gazeta-jurnallar bormayotganidan so'ng “odamlar gazeta-jurnal o'qimaydi” deb nega xafa bo'lamiz?!
Har bir ota-ona farzandlarining o'qishlarini nazorat qilib turmasa, samarasiz o'yinga berilib ketishlari shubhasiz. Davlat ham fuqarolarining ma'naviy saviyasini yuksaltirish uchun qaysidir ma'noda ularga sharoit yaratib berishi lozim. Jamiyatning ma'naviy ongi va davlat tomonidan olib borilayotgan islohotlar shundagina bir-biriga hamohang bo'ladi.
Bahrom BOYMURODOV,
O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.