RIZQINI ChET ELLARDAN IZLAYoTGANLAR

yoxud xorijga ishga ketayotgan yurtdoshlarimiz nimalarni bilishi kerak?

Tan olish kerak: chetda yurtgan yaqinlarimiz, qarin­doshlarimizdan xavotir hissi ko'nglimizda doim bo'ladi. Buning asosiy sababi esa ko'pgina yurtdoshlarimiz Allohga tavakkal qilib, noqonuniy migrantlikni bo'yinlariga olishgan. Bugun kiprikdagi yosh kabi muallaq turgan dunyomizda haq-huquqi ta'minlanmagan ishchi bo'lib yurish, albatta, hadikli. Xo'sh, yurtdoshlarimiz orasida chetda ishlashga ehtiyoj ko'pligi aniq ekan, buning qonuniy, ishonchli yo'llarini yanada kengaytirishning imkoni yo'qmi? Bor bo'lsa, nega ming-minglab Vatandoshlarimiz undan foydalanishmayapti? Yoki… umuman, shu va boshqa savollarimizga javob topish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Kambag'allikni qisqartirish va bandlik vazirligi huzuridagi Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi matbuot kotibi Ortiqxo'ja NOROV bilan suhbatlashdik.

— Ochig'i, ko'ngilxushlik yoki sayohat uchun emas, ilm olish uchun ham emas, ish izlab, “ro'zg'or tebrataman” deb chet davlatlarga ketayotgan vatandoshlarimiz oz emas. Bundan siz ham juda yaxshi xabardorsiz, albatta. Odatda ularga nisbatan ko'pincha noqonuniy migrantlar atamasini ishlatamiz. Umuman, bugungi kunda xorijda ishlayotgan yurtdoshlarimizning aniq soni haqida ma'lumot bersangiz.

— Insonlarning o'z vatanidan boshqa yurtlarda ishlashi  faqat bizda emas, ko'p davlatlarda bor va yana ko'plab davlatlarda bugungi kunda ham bu jarayon yuz bermoqda. Ammo migratsiya oqimining sabab va oqibatlari turlicha bo'lishi mumkin. O'ylashimcha, mehnat migratsiyasidan dastlabki va eng asosiy maqsad tirikchilik hisoblanadi. Shu jumladan, yaqin o'tmish va bugungi kunimizdagi mamlakatimizdagi iqtisodiy vaziyat va ishsizlikdan kelib chiqib, yurtdoshlarimizning sezilarli qismi xorijda ishlashga majbur bo'lmoqda.

Ma'lumotlarga ko'ra, har yili O'zbekis­ton mehnat bozoriga 700 ming yosh kirib kelmoqda. Yaqin 10-15 yilda esa bu raqam 1 mln.ga yetishi prognoz qilinadi. Ushbu demografik o'sish tufayli ham O'zbekis­tondan migratsiya oqimi davom etmoqda. Ochig'i, migrantlarning aniq soni bo'yicha yuz foiz to'o'ri ma'lumotni aytish qiyin. Chunki fuqarolarimiz chet elga ketayotganda ishlash uchun ketayotgani hisobga olinmaydi yoki odatda sayohatga deb ketiladi. Shuning uchun biz xorijiy davlatlarda uch oydan ko'proq vaqt qolayotgan yurtdoshlarimizning taxminiy sonidan kelib chiqib tayyorlangan statis­tikaga suyanamiz.

Bugungi kunda 2 mln.ga yaqin yurtdoshimiz turli davlatlarda vaqtincha ish bilan bandligi haqida ma'lumotlar bor. Lekin bu sonni yuz foiz aniq deb bo'lmaydi, albatta. Misol uchun, Rossiya Federatsiyasi ma'lumotlarida ham chalkashliklar bor. Ular migrantlarning vaqtincha yashash uchun ro'yxatdan o'tishlari hisobidan statistika tuzishadi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, bir odam bir necha bor yoki davlatning turli hududlarida qaytadan ro'yxatdan o'tishi mumkin. Shuning uchun ham ular beradigan ma'lumotlarni ham to'la ishonchli deb bo'lmaydi.

Tabiiyki, vatandoshlarimiz turli yo'llar bilan, ya'ni kim qanday imkon topsa, shunday chet elga ketaverishadi. Albatta, bu borada davlat tashkiloti sifatida Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi va nodavlat tashkilot sifatida xususiy bandlik agentliklari ham o'z xizmatlarini taklif etmoqda. Lekin bugungi kunda tashkillashtirilgan va manzilli  mehnat migra­siyasi qamrovi jami mehnat migrantlarimizning 10 foizidan ko'prog'ini tashkil etadi, xolos. Ammo avvali yillarga nisbatan qaralganda, o'zgarish­lar bor. 5 yil avval bu ko'rsatkich 1 foizga ham yetmagan. Shuni ham alohida aytish lozimki, ishlash maqsadida o'zlari mustaqil ketayotganlar agar borayotgan davlatning chegara, yashash va ishlash qonunchiligini buzmasa, ular ham qonuniy migrantlar hisoblanadi. Lekin bugungi kundagi asosiy vazifa — tashkillashtirilgan, ya'ni O'zbekiston chegarasidan chiqmay turib, boradigan davlatidagi ish va yashash sharoitlari haqida rasmiy ma'lumotga ega bo'lgan yoki avvaldan mehnat shartnomasi tuzganlar sonini ko'paytirishdir. Bu esa keyinchalik xorijiy davlatda qiyin vaziyatlarga tushib qolish kabi holatlarni kamaytirishga yordam beradi.

— Hozirgi kunda qaysi davlatlar bilan qonuniy migratsiya borasida hamkorligimiz samarali davom etyapti?

— Bugun Janubiy Koreya, Germaniya, Turkiya, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Ruminiya, Bolgariya, Litva va boshqa davlatlarga fuqarolarimiz tashkilllashtirilgan holda, ya'ni aniq ish joyi, oylik va imtiyozlar asosida mehnat mig­ratsiyasiga jo'natilmoqda. Bu sohada O'zbekis­ton uchun yana bir muhim jihat shundaki, demografik inqiroz sabab ko'plab rivojlangan davlatlarda xorijiy ishchi kuchiga ehtiyoj juda katta. Xorijda ishlash istagidagi yurtdoshlarimiz orasida chet tilini biladigan va kasbiy malakaga ega bo'lganlari uchun bu juda katta imkoniyat hisoblanadi. Ularda xorijiy davlatlarda yuqori maosh to'lanadigan korxonalarda ishlash uchun hatto tanlov bo'ladi. Ular bir necha ish o'rinlari orasidan o'zlariga ma'qulini tanlashlari mumkin bo'lgan holatlar ham kuzatiladi. Shu bois o'sib kelayotgan yoshlarga tavsiyamiz: xorijiy tillarni puxta o'rganish kerak. Biror kasbni egallagan, chet tilini bilgan odam hech qaerda xor bo'lmaydi.

— Keling, oddiy mushtariylarimiz uchun soddaroq tilda ma'lumot beramiz. Tasavvur qilaylik: 30 yashar yigit xorijga, deylik, Germaniyaga ishlashga bormoqchi. Eng birinchi galda ishni nimadan boshlashi, kimga uchrashi kerak?

— Xorijda ishlash istagidagi fuqaro, avvalo, ishonchli ma'lumotga ega bo'lishi kerak. Bugungi kunda Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi va aytaylik, Germaniyaning bir nechta tashkilotlari bilan ushbu davlatda hamshiralik, yuk mashinasi haydovchisi, mehmonxona ishlari, restoran xizmatchisi, qariya va nogironlar parvarishi, payvandchi, mexanik, elektrik, mashinasozlik, omborxona logistikasi va boshqa sohalarda ishlar taklif etilmoqda. Oylik maoshi 2300 yevrodan boshlanadi. Ushbu sohalarda ishlash uchun tajribaga ega, nemis tilini A2 dan B2 darajagacha biladigan 18 yoshdan 45 yoshgacha bo'lgan fuqarolar murojaat qilishi mumkin. Shuningdek, yuqoridagi barcha sohalar bo'yicha Ausbildung, ya'ni o'qish va ishlash tizimi uchun 18 yoshdan 35 yoshgacha, kamida o'rta maktab shahodatnomasiga ega, nemis tilini B1 darajada biladigan fuqarolar ham murojaat qilishi mumkin. O'qish tizimida bu davr uchun 950 yevrodan boshlab oylik maosh ham to'lanadi.

— Xorijga ishlashga ketmoqchi bo'lganlar ko'p, albatta. Saralash qay tartibda, qanday mezonlar asosida bo'ladi?

— Xorijiy ish beruvchi tashkilotning imkoniyatlari, talab va takliflari yaxshilab o'rganilgandan keyin ushbu bo'sh ish o'rinlari haqida Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi rasmiy axborot kanallari orqali e'lonlar beriladi. Internet orqali ro'yxatdan o'tgan nomzodlar o'rtasida shaxsan xorijiy ish beruvchi tashkilot vakillari ishtirokida tanlovlar tashkil etiladi va yosh, jins, til bilish darajasi, kasbiy malaka va sog'ligiga qarab tanlab olinadi. Shundan so'ng ish beruvchi tanlagan fuqarolarni xorijiy davlatda tashkillashtirilgan holda jo'natish choralari ko'riladi.

— Eshitishimcha, chet davlatga ketmoqchi bo'lgan yurtdoshlarimiz uchun til o'rganish kurslari ham tashkil qilingan ekan. Shu haqda ham to'liqroq ma'lumot bersangiz.

— Aynan Tashqi mehnat migratsiyasi agentligining o'ziga tegishli bunday o'quv markazlar yo'q, Kambag'allikni qisqartirish va bandlik vazirligi tizimida esa siz aytgan markazlar mavjud. Qiziquvchilar 71 202-33-55, 71 200-00-61 yoki 1282 qisqa raqamlariga qo'ng'iroq qilib, o'quv markazlari haqida to'liq ma'lumot olishlari mumkin. Shuningdek, fuqarolarimiz imkoniyati bo'lsa, xususiy markazlarda ham o'qishi mumkin. Yana bir bor ta'kidlashni istardim: xorijiy davlatga ketmoqchi bo'lgan inson, eng avvalo, o'sha mamlakat tilini hech bo'lmaganda boshlang'ich darajada bilishi shart.

— Albatta, har kim Vatanida, oilasi bag'rida ishlashni, pul topishni istaydi. Ammo tan olish kerak, boshqa ko'plab davlatlarda bo'lgani kabi bizda ham ishsizlar soni kam emas. Shu ma'noda migratsiya masalalariga ehtiyoj bor. Xorijga o'z xohishi bilan noqonuniy ishlash uchun ketayotgan yurtdoshlarimizga nima degan bo'lardingiz?

— To'g'ri, qarindoshining taklifi bilan yoki biror do'stiga sherik bo'lib, chetga ishlashga ketayotganlar ko'p. Ularga maslahatim: xorijda ishga taklif etilayotgan e'lonlarning hammasiga ham ishonish kerak emas. Ketishdan avval “bir gap bo'lar” degan tasavvurda emas, balki boradigan joyi ishonchliligini tekshirish, ish va yashash sharoitlarini o'rganish, oylik maoshlari va boshqa masalalar yuzasidan ish beruvchi bilan yozma kelishish kerak. Fuqarolarni ishga jo'natish O'zbekistonda qonun bilan tartibga solingan bo'lib, bu litsenziyali faoliyat turi hisoblanadi. Tegishli litsenziyaga ega bo'lmagan har qanday shaxsning xorijga ishga jo'natish taklifi noqonuniy hisoblanadi. Shuning uchun sizga begona bo'lgan kishining ishonchingizga kirib, chet davlatga taklif qilishiga aldanib qolmaslik kerak. Ishlash maqsadida boradigan davlati tilini muloqot darajasida bilish va kasbiy malakaga ega bo'lish hamisha fuqarolarimizning foydasiga xizmat qiladi.

— Yashirishga hojat yo'q: chetga yuborishda turli o'yinlar, ta'magirliklar avjiga chiqqan edi  Agentlikda. Shu bois, avvalgi qancha rahbarlariga jinoiy ish ochilib, ular jazoga  tortilgani haqida ma'lumotlar bor. Ijtimoiy tarmoqlarda ham bu haqda ko'p yozilgan. O'zi nimalar bo'lgandi va qanday  jinoiy xatti-harakatlar sodir etilgandi?

— Siz aytayotgan holatlar xususiy migratsiya agentliklarida kuzatilgan edi. Men ishlayotgan tashkilotda emas. Fuqarolarni xorijga ishga jo'natish O'zbekistonda qonunchilik bilan tartibga solingan. Xususan, sohada davlat monopoliyasini yo'qotish, ya'ni xorijda ishlash istagidagi fuqarolar uchun qo'shimcha imkoniyatlar yaratish maqsadida mamlakatimizda 2018 yildan xususiy bandlik agentliklari, ya'ni tadbirkorlarga ushbu faoliyat bilan shug'ullanishga ruxsat berilgan edi. Biroq o'tgan davr mobaynida ayrim xususiy bandlik agentliklari tomonidan fuqarolarni aldash va ishonchini suiiste'mol qilish holatlari sodir etilgan. Bu kabi salbiy holatlarning oldini olish maqsadida “Xususiy bandlik agentliklari to'g'risida”gi O'zbekiston Respublikasi Qonuniga o'zgartish va qo'shimchalar kiritilib, 2020 yilning 14 noyabridan ular faoliyatida jiddiy o'zgarishlar joriy etilgan.

Amaldagi tartibga ko'ra, hozirgi kunda  quyidagi tamoyillar asosida faoliyat yuritiladi: fuqarolarni xorijda ishga joylashtirish bo'­yicha litsenziyaga ega xususiy bandlik agent­liklari axborot va maslahat xizmatlari uchun BHMning bir baravaridan, ya'ni 330 ming so'mdan ko'p pul olishi mumkin emas. Shuningdek, chet ellik ish beruvchi va hamkori bilan shartnomalar tuzmasdan, fuqarolarga xizmat ko'rsatish taqiqlanadi hamda ushbu shartnomalar xususiy bandlik agentliklarining rasmiy veb-saytida joylashtirilishi lozim. O'tgan davr mobaynida xususiy bandlik agentliklari reestridan 119 ta yuridik shaxs ro'yxatdan o'tgan bo'lib, hozirgi kunda ulardan 10 tasi  fuqarolarni xorijda ishga joylashtirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega.

— Yurtimizda inson qadri ulug'lanayotgan bir paytda vatandoshlarimizning shu davlatning teng huquqli bir fuqarosi sifatida Agentlik yordami bilan xorijiy davlatlarda yaxshi sharoitlarda ishlashlari juda quvonarli. Suhbatimiz so'ngida kelgusi rejalar haqida ham aytib o'tsangiz.

— Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi oldidagi eng muhim vazifalardan biri bu, albatta, mehnat migratsiyasi geografiyasini kengaytirish, ya'ni xorijda ishlash istagidagi yurtdoshlarimiz uchun rivojlangan davlatlar mehnat bozoridagi bo'sh ish o'rinlarini taqdim etish orqali tanlov imkoniyatini yaratishdan iborat.  Xususan, 2030 yilgacha 400 ming nafar (2023 yil 35 ming) fuqaroni tashkillashtirilgan va manzilli ravishda chet elga ishlashga yuborish rejalashtirilgan. Bunda mehnat migratsiyasini diversifikatsiya qilish, rivojlangan davlatlarga ko'proq fuqarolarni yuborishga e'tibor beriladi. Buning uchun Janubiy Koreya, Yaponiya, Germaniyaga, Buyuk Britaniya, Bolgariya, Vengriya, Litva kabi davlatlar bilan aloqalarni kengaytirishga harakat qilinyapti. Shuningdek, xorijga ishlashga ketishdan oldin 550 ming nafar fuqaro 3 xil yo'nalishda tayyorlanadi: huquqiy savodxonlik, kasbiy ko'nikma va xorijiy tillarga hamda xorijiy davlatlardagi hamkorlar bilan kasbiy malakani tasdiqlovchi xalqaro sertifikatlar berishi yo'lga qo'yiladi. Qolaversa, xorijda mehnat qilayotgan vatandoshlarimizga huquqiy, moddiy va ijtimoiy yordam ko'rsatish tizimi takomillashtirib boriladi. Mehnat migratsiyasidan qaytadigan yurtdoshlarimizning tadbirkorlik tashabbuslarini qo'llab-quvvatlashga alohida e'tibor qaratish kerakligini ham ta'kidlash joiz. Ularga o'z biznesini tashkil etish bo'yicha yetarli shart-sharoitlar yaratib berish mexanizmi yo'lga qo'yilishiga ham erishishimiz lozim. Qolaversa, sohada ko'rsatilayotgan xizmatlarda inson omilini kamaytirish maqsadida tizim raqamlashtirilishi rejalashtirilmoqda.

Sitora TOJIDDINOVA

suhbatlashdi.