Fotojurnalist bo'lish osonmas…

“Sirdaryo haqiqati” gazetasida ishlagan kezlarimizda bosh muharririmiz, O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist Sa'dulla Boqiyev (Alloh rahmatiga olgan bo'lsin) fotomuxbirlar olgan suratlarga jiddiy e'tibor qaratar edilar. Adabiy o'quv va rejalashtirish jarayonlarida eng ko'p tavsiyani suratkashlarga berardilar. U kishining nazdida gazeta sahifalariga qo'yilgan har bir surat nashrni ko'rimli qilish bilan birga, gazeta muxlislarining e'tiborini ohanrabodek o'ziga tortishi kerak edi.

Fotomuxbirlar mahorati haqida kuyinchaklik bilan aytilgan bir-ikkita voqea yodimga tushdi.

Bahor. G'o'zalar endi qo'shquloq bo'lgan kezlar edi. Gazetaning birinchi sahifasiga paykallarda bo'y ko'rsatgan nihol aks etgan surat joylashtirilishi rejalashtirildi. Muharrir suratkashimiz Qo'ldosh Namozovga (joyi jannatda bo'lsin) maslahat berdilar:

— Nihollar tasvirda bo'rtib ko'rinsin! Aks holda, birinchi betning mavqeini tushirib qo'yamiz!

U paytlar gazetamiz haftasiga 5 marta chiqar, muxbirlar ham, suratkashlar ham yelib-yugurib ishlashardi. Ertasi kuni gazetaning birinchi sahifasida muharrir tayinlagandek go'zal surat chiqdi. O'shanda Qo'ldosh aka muharrirning topshirig'ini risoladagidek bajarish uchun egatga uzala tushgan ko'yi surat olgan ekan.

Yana bir misol. Muharririmiz gazeta sahifalarida ko'proq fotoetyudlar berilishiga e'tibor qaratar edilar. “Yaxshi fotoetyudni tomosha qilgan mushtariy dilbar she'r o'qiganday zavq oladi”, derdilar. Kundalik rejalashtirishlarning birida suratkashlarga “Pravda” gazetasida chiqqan bir fotoetyudni o'rnak qilib ko'rsatgandilar. Bolakayning choptirayotgan holati kadrga muhrlangan edi. Fotoetyudga “Ne vыderjalsya” degan tagyozuv bitilgan edi. Hammamiz suratni tomosha qilish asno rosa zavqlanganmiz.

O'sha paytlari ikki bosma nashr — “Sirdaryo haqiqati” va “Sыrdarinskaya pravda” gazetalari o'rtasida raqobat bor edi. Kezi kelganda ikki gazetaning suratkashlari bir-birining yumushini qilib ketaverishardi. Bir gal viloyatimizga kinorejissyor Eduard Xachaturov boshchiligida bir guruh “O'zbekfilm” kinoaktyorlari tashrif buyurdi. Boyovut tumanidagi “2-Boyovut” xo'jaligining dala shiyponida uchrashuv belgilandi. Tadbirni yoritish uchun kamina va “Sыrdarinskaya pravda” gazetasining suratkashi Viktor Vtyurin boradigan bo'ldik. O'zimizning suratkashimiz topshiriq bilan boshqa tumanga ketgan edi. Uchrashuv boshlandi. V.Vtyurin suratga olyapti. Bir payt dala shiyponi yonida to'xtab turgan traktorga osilgancha shiypon ustiga chiqib ketsa bo'ladimi? Tepadan chiqillatib suratga ola boshladi. Suratkashning xatti-harakatini ko'rib, paxtakorlar ham hayron qolishdi.

Ha, o'sha paytlari Sirdaryoda o'z ishining ustalari bo'lgan talay fotojurnalistlar voyaga yetdi. Abduxoliq To'rayev, Refat Jeparov, Oleg Kulikov, Oleg Soy, Rashid Samdinov shular sirasiga kiradi. Ulardan keyin Mamatkarim Abdumo'minov, Narzulla Fayzullayev, Furqat Toshmatov, Bahrom To'rayev kabi qator yoshlar ustozlari yoniga qo'shildilar.

Bugunga kelib axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi oqibatida yetti yoshdan yetmish yoshgacha barcha suratkashga aylandi. Eng zamonaviy raqamli fotoapparatlar, telefonlar suratkashlar xizmatida. Biroq gazetalarda chop etilayotgan aksar suratlarda o'ziga xoslik, originallik, nafosat yetishmaydi. Ko'p hollarda chop etilayotgan suratlar statik (turg'un) ko'rinishda esdalikka olingan rasmlardek taassurot uyg'otadi. Mushtariylarda qiziqish uyg'otmaydi, ta'sirlantirmaydi. Taniqli fotojurnalist Dmitriy Frolov to'g'ri ta'kidlaganidek: “Fotoapparati zo'r bo'lsa, suratkash usta bo'lib qolmaydi. Balki, yaxshi fotoapparati bor kishiga aylanadi, xolos”, degan gaplari esga tushadi. Nafsilamrini aytganda, zamonaviy fotoapparatlarning barcha imkoniyatlaridan foydalanish uchun fotojurnalistdan anchayin bilim talab qilinadi.

— Bosma nashrlar, saytlar va ijtimoiy tarmoqlardagi kanallarni muntazam kuzatib boraman, – deydi O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi, “Eng ulug', eng aziz” respublika tanlovining sovrindori, professional suratkash Mamatkarim Abdumo'minov. — Keyingi paytlarda bosma nashrlarda chop etilayotgan suratlarning sifati ancha tushib ketdi. Birinchidan, professional suratkashlar yil sayin kamayib bormoqda. Ularning o'rnini havaskor omma egallab oldi. Qolaversa, ilgarilari gazetalarning foto bo'limida sohani tushunadigan mutaxassis o'tirardi. Rasmlarni sinchkov nazardan o'tkazardi. Zamonaviy fotoapparatlarni ko'tarib yurgan suratkashlarning barchasini professional deb bo'lmaydi. O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi fotojurnalistlarning boshini qo'shib, mahorat darslari tashkil qilishi kerakmikan? Maqtanish emas-u, poytaxtdan mehmonlar tashrif buyursa, ayrim nashrlarning viloyat bo'yicha muxbirlari: “Tasvirga olib bering!” deb meni chaqirishadi.

Mamatkarim Abdumo'minov viloyatimizda foto ko'rgazmasini tashkil qildi. Viloyat Ma'naviyat markazi qoshidagi Fotosuratlar galereyasini ixlosmandlar tomosha qilishdi. Mahorat bilan olingan fotosurat rassom mo'yqalamidan chiqqan san'at asaridan qolishmaydi.

“Mahoratingizni yoshlarga o'rgatsangiz, mahorat maktabingizni ochsangiz yoki “Barkamol avlod” markazlarida fototo'garakni yuritsangiz bo'lmaydimi?”, — degan savolimizga: “Bu ishlar mablag' bilan bog'liq”, — dedi suhbatdoshimiz.

Darhaqiqat, “Barkamol avlod” markazlaridagi to'garak rahbarlariga juda kam maosh to'lanadi. Lekin o'z ishining ustasiga har doim xaridor topiladi. Tug'ilgan kunlar, to'ylar va boshqa ma'rakalarga M.Abdumo'minovni chorlab turishadi.

— Bizda rassomlarning kataloglari, albomlari nashr etib turiladi. Biroq mohir fotojurnalistlarning ijodiy ishlari bir muqova ostida chop etilganini eslolmayman. Rossiyada bu an'ana yaxshi yo'lga qo'yilgan. Taniqli jurnalist Vasiliy Peskovning albomlarini tomosha qilib, rosa zavqlanganman. Ona tilimizda boshlovchi suratkashlarga yo'l-yo'riq ko'rsatadigan metodik kitoblar anqoning urug'i, — deydi M.Abdumo'minov.

Xalqimizda “Usta usta emas, asbobi usta”, degan maqol bor. Ushbu naql har doim ham suratkashlarga to'g'ri kelavermaydi, shekilli. Fotoapparati zo'r bo'lsa-yu, surat olish sirlarini bilmasa, muvaffaqiyatga erisholmaydi. Ayniqsa, u ommaviy axborot vositalarida ishlasa… Bizning mulohazalarimiz shu…

Muhammadali AHMAD,

O'zbekiston Jurnalistlar uyushmasi a'zosi.