Uning ko'ngli — nurlar vodiysi
O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist
Gulchehra Jamilova suratiga chizgilar
Bir inson haqida aytilgan ko'plarning turfa fikrlari bo'lishi mumkin, ammo eng to'g'ri ta'rif har kimning o'zi haqidagi fikridir. Hech kim odamni o'zichalik bilmaydi va o'zichalik to'g'ri ta'riflay olmaydi. Benazir shoiramiz Halima Xudoyberdiyevaning ustozimiz Zulfiyaxonimga atab yozgan bag'ishlov she'ridagi quyidagi misra esingizdadir:
She'rimga nur aralash to'kilasiz,
malikam,
O'zingizni o'zingiz xo'p bilasiz, malikam…
Yuqoridagi men aytgan fikrni shoirona tarzda juda o'xshatib aytgan-a…
Men nimaga O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist Gulchehra Jamilova haqida yozayotgan bitiklarimni insonning o'zini o'zi bilishi haqidagi fikrlar bilan boshladim? Chunki Gulchehraning ijodida ham shu fikrimni tasdiqlaydigan satrlar bor:
Ishq homiysi — mening ko'nglim,
Nur vodiysi — mening ko'nglim…
Kim nima desa desin-u, men bu satrlarga juda ishonaman. Chunki Gulchehra mening sinashta singlim. U bilan “Saodat” jurnalida bir necha yillar birga ishlaganmiz. Ayolning muhabbati eng avvalo oilasiga bo'lgan munosabatida namoyon bo'ladi. O'z turmush o'rtog'iga sadoqat saqlagan, o'z farzandlari uchun jonini nisor qilgan ayoldagina ko'plarga, deylik, xalqiga, millatiga chinakam sadoqat, chinakam muhabbat bo'lishi mumkin. Oddiygina qilib aytsak, bir odamni eplab sevgan odamgina katta muhabbatlarga qodir bo'ladi. Gulchehrada shunday muhabbat bor. Birgina misol. Barcha kasbdagilar, shu jumladan, jurnalistlarning ham o'z sohasida ko'zga ko'rinarli ishlar qilib qo'ygach, mansab, lavozim ma'nosida imkoniyatlari kengayadi. Gulchehra ham haqli ravishda “Saodat” jurnalining bosh muharrir o'rinbosari darajasigacha ko'tarilgan edi. Bilamizki, “Saodat” jurnalining nufuzi nuqtai nazaridan qarasak, bu yaxshigina ko'tarilish edi. Ammo Gulchehra o'zi ariza yozib ishdan bo'shadi. Chunki o'sha yili tilab olgan qizalog'i maktabga chiqishi kerak edi.
— Uni maktabga o'zim olib borib, o'zim olib kelishim kerak. Uyimga yaqin joyda ishlashim kerak, — dedi va shunday qildi. Shunday paytlar bo'ldiki, jurnalimizda ishlab yurgan paytlari sharoit moddiy jihatdan turmush o'rtog'iga tayanch bo'lishni talab qildi. Gulchehra ba'zilarga o'xshab dardini dasturxon qilmadi. Kimlarnidir yozg'irib, nimalardandir shikoyat ham qilmadi. Tinmadi, tinchimadi. Yozdi. Saksoninchi, to'qsoninchi yillar bosma nashrlarining eng faol mualliflaridan bo'ldi. Bu mehnatkashlik Gulchehraga faqat moddiy manfaat emas, ma'naviy taqdirlanishni ham ato etdi: u “O'zbekistonda xizmat ko'rsatgan jurnalist” unvoni bilan mukofotlandi.
Aksariyat jurnalistlar bitta yo'nalishda yozishga ixtisoslashgan bo'ladi. Gulchehra ham “Saodat” jurnalida ishlab yurgan paytlarida asosan xotin-qizlar yo'nalishida, qadriyatlar bilan bog'liq mavzularda ko'proq yozardi. Donishmand bobo, buvilaridan iqtiboslar keltirardi. Hatto unga:
— Gulchehra, enangizni bir kun biznikiga jo'natib yuboring, bitta maqola yozay, — deya hazil ham qilardim. Bizdan so'ng u uyiga yaqin joyda — “Sihat-salomatlik” jurnalida mas'ul vazifada ishlay boshladi. Birdaniga bir yo'nalishdan ikkinchisiga o'tgani yozganlarida sezilmadi. Ammo bu jarayonning ichida yurgan odam biladi: qadriyatlar haqida yozib yurib, tibbiyot mavzusida yaxshi maqola yozish ancha o'rganish, ancha mehnatni talab qiladi. Gulchehra tabiatan juda mehnatkash bo'lgani bois tibbiyot mavzusini juda tez o'zlashtirdi. Tibbiy hayotga tez kirishib ketdi. Keyingi yillarda uning qalamiga mavzu beradigan hududlar jug'rofiyasi yana ham kengaydi.
Bugun farzandlari yoniga kirdi, Gulchehraning ijod imkoniyatlari yana ham kengaydi. Keyingi paytda ketma-ket nashr qilingan “O'zim bilan yuzma-yuz”, “Nur vodiysi” kitoblari o'sha imkoniyatlarning samarali yakunlaridan biri, deb bilaman. “Yuzma-yuz” kitobi “Oydin qishloq qissasi” badiasi bilan boshlanadi. Undan so'ng “Sendagi tonglarim quyoshli” bag'ishlovi keladi… Bizning o'quvchilarimizda syujetli asarlarni o'qishga moyillik kuchli. Badia bilan o'quvchini ushlab turish qiyinroq. Ammo Gulchehraning badiasi shavq bilan o'qiladi. O'zi aytganidek, ko'nglidagi nur satrlarni nurlantirib turadi. Bu — muhabbat nuri. “…Namxush maysalarning xushbo'y isi dimog'imga urildi. Gullar yaprog'idagi yomg'ir tomchilari billurdek yarqiraydi. Daraxtlarning barglari ham tozarib, yashilligi yanada ortganday…” Ko'z oldingizga Gulchehra tasvirlayotgan unga qadrdon qishloq emas, o'zingizning qishlog'ingiz keladi. Mayli-da, gullar emas, yantoq, oqboshlar o'sayotgan bo'lsin…. Mayli-da, zilol suvlar emas, bo'tana suv oqayotgan bo'lsin… Iqtidorli qo'l tutgan qalamning kuchi shunda: muhabbat xotiralarini uyg'otadi, sog'inch xotiralarini uyg'otadi. Men adiblar, shoirlar ijodini sevimli qiladigan muhabbat tuyg'usi haqida gapirsam, hech qachon “Ona muhabbati”, “Vatan muhabbati, farzandga muhabbat” deb ajratmayman. Ajratish — xato. Chunki muhabbat — yaxlit tuyg'u. Odam bolasi yuragining bir bo'lagiga boshqa sevgini, boshqa bo'lagiga yana boshqa sevgini joylab yashamaydi. Shu ma'noda Gulchehraning “Sendagi tonglarim quyoshli” bag'ishlovining davomidagi “To'maris va Shiroq”, “Bolaga buyuklar haqida gapiraylik”, “Qishlog'im jadidlari” kabi maqolalarda ham tug'ilgan tuproqqa, uning fidoyilari va kelajagiga bo'lgan issiq bir muhabbat, yaxlit bir muhabbatni his qilaman. Bittagina “…Vatanda yashab turib ham uni sog'inar ekansan ba'zan” degan satrning o'zi ham yuqoridagi fikrni aytishga imkon beradi.
Gulchehraning so'nggi yillar ijodining mahsuli bo'lgan har ikki kitobdagi maqolalarning eng ko'pi kitobxonlik mavzusida yozilgan.
Muallif bugungi siyosatimiz markazida turgan kitobxonlikka undash mavzusiga o'ziga xos yo'sinda yondashadi. “O'qi, kitob ber”, degan da'vatlardan qochadi. Kitob bilan bog'liq armonlar, quvonchlar, og'riqlarni suvratlantiradi. “…Aspirantlik yillarim edi. Turmush ehtiyojiga ko'ra o'n dona qimmatbaho kitobni bukinistik kitob magaziniga topshirdim. Ular orasida taniqli sharqshunos olim Bartold asarlar to'plami ham bor edi. Uyga qaytgach, xotirjamligim yo'qolib, uxlay olmadim. Ertalab ishga bormadim.
O'sha kitoblarni qaytarib olish uchun do'konga bordim. Ammo kitoblar o'sha kuniyoq sotilib ketgan ekan. Keyin bu kitoblarni uzoq izladim. Ammo topa olmay armonda qoldim….”
“…Kitob do'koniga bir borganimda professor Mushketovning “Turkiston” deb nomlangan kitobini ko'rib qoldim. 25 so'm (o'sha paytda bu pul maoshimning to'rtdan bir bo'lagi edi) pulim yo'qligi uchun xarid qilolmadim. Uyga borib, rafiqamga bu kitob tafsilotlarini, bugungi armonimni gapirib berdim. Ertasiga ishdan kelsam, stolim ustida “Turkiston” kitobi turibdi. Xotinim oylik maoshidan uyga bir buyum olish uchun yig'ib yurgan puliga shu kitobni sotib olibdi”. Bu — Gulchehraning akademik, dunyo tanigan gematolog olim Saidjalol Bahramov bilan qilgan suhbatlaridagi bitiklar.
“Kitob do'konida ikkita qizning suhbati qulog'imga chalindi:
— Qara, bu kitobning yuzidagi suvrati chiroyli ekan. Gulga qo'shib bersam, o'rtog'imning tug'ilgan kuniga sovg'a qilsam bo'larkan.
— Kitob olib kelibdi, deb ensasi qotmasmikan?
— Yoniga yana biror durustroq narsa qo'sharman…”
Bu yozuvchining kundalik hayotidagi yuragini og'ritgan bir voqea.
Chaqiriqlar, undovlar o'quvchining esida qolmasligi mumkin, ammo bunday satrlar esda qoladi va o'quvchiga nima qilish va qilmaslik ilmidan nimalardir o'rgatadi. Sinchiklab qaralsa, Gulchehraning ijodida yana bir o'ziga xoslik kuzatiladi. U qisqa satrlarga cho'ng mazmunni chiroyli singdira oladi. Deylik, nazmda:
Tom ustidan yerga otdi o'zini
Lolaqizg'aldoq,
To'lib ketgan edi yuragi.
Yurak, qushim, parvozga shaylan.
Qafasingni sindir, parchala.
Sendan boshlanadi Ozodlik.
Deylik, nasrda: “Chinniqop” deb atalgan bir qatrasimon narsa bor. Unda aytilishicha, chinniqop muzeyda saqlanar ekan. Tomosha qilgani kelganlar uning nima uchun ishlatilishini bilishmabdi. Shunda muzey direktori izoh beribdi:
— Qadimda ota-bobolarimiz karvonlar bilan uzoq safarlarga chiqqanida yo'lda o'zlarining ehtiyojlariga ishlatadigan chinni buyumlar sinmasligi uchun maxsus shunday g'iloflarda olib yurishgan ekan. Bugun uchun bu arzimagan narsadek tuyulishi mumkin. Ammo o'sha davr nuqtai nazaridan qarasak, ajdodlarimizning ehtiyotkorlik, pokizalik kabi fazilatlari bo'rtib ko'rinadi. Va adiba bu ixchamgina bitikda qo'li gul, yaratuvchan xalqimizni bir qadar ishonarli tarzda gavdalantira olgan.
Bu ikki kitobda ham turli janrdagi asarlar bor: badialar, esselar, maqolalar, she'rlar, hikoyalar, hajviyalar, hatto dramatik asarlar…
Ozgina muddat noshirlik qilganman. Tajribam bor. Agar Gulchehra kitob qilishdan avval uning mundarijasi haqida men bilan gapirishganda, men bu bitiklarni tamoman boshqacha shakldagi kitob qilib berardim. Lekin nafsilamrini aytganda, kitob masalasida singlimiz tengdoshlariga qaraganda ancha barakali xirmon ko'targan: “Umr hikmatlari”, “Qoyadagi atirgul”, “Moviy barqut siri”, “Yorug' kun”, “Men borman, hayot”, “Xizrni ko'rgan odamlar”… Kitobning nomlariga ham havas qilsa bo'ladi, yorug', umidlar tirik…
Barcha kitoblarni o'qib chiqqach kelinadigan asosiy xulosa ham shu tuyg'ularga yaqin. Ajdodlarimiz yashab o'tgan, biz yashagan, avlodlarimiz yashaydigan yurtimizda yaxshilar, yaxshiliklar ko'p. Kimdir, kimlardir:
— Yo'q, unday emas, ko'zingizni kattaroq oching, — deb oyoq tirab turgan bo'lsa-da, jurnalist, adiba, shoira Gulchehra Jamilova bu kitoblari bilan:
— Yo'q, baribir yaxshilar va yaxshiliklar ko'p, — deya ulardan ham battarroq o'jarlik bilan oyoq tirab turganga o'xshaydi. Yana gap avvaliga qaytamiz. Axir uning o'zi “Ko'nglim — nurlar vodiysi”, deyapti-ku. Sevib, nurli ko'ngil bilan qaragan ko'zga yurt ham, millat ham, xalq ham chiroyli ko'rinadi. Bu chiroy qarshisida mavjud xatoliklar, illatlar kichrayadi, rangsizlanadi…
Gulchehra endi donishmandlik fasliga kirdi. Yozish imkoniyatlari kengaydi, mahorati oshdi. Tafakkuri teranlashdi. Shunday ekan, bu tinib-tinchimas, rahmatli Oydin opamiz ta'biri bilan aytganda, o'zini o'tga, cho'qqa uradigan singlimga salomatlik tilab, mehnatlarining qadri buyurishini istayman.
Qutlibeka RAHIMBOYEVA,
O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
a'zosi.